Şüphesiz Osmanlı devletinin Avrupa kültürü ile birçok temasları olmuştur. Bu temaslardan biri de batı musikisidir. Elinizdeki bu makale Osmanlıların XVI. yüzyıldan itibaren batı musikisi ile tanışmalarının kısa hikayesi ve XIX. yüzyıl boyunca batı musikisi eğitim tecrübesini anlatmaktadır. Makalede bu eğitim sırasında yazılan türkçe batı musikisi kitapları tanıtılacaktır.
Bundan beş asır önce, Osmanlıların batı musikisi ile tanışmasının Fransız kıralı I. François tarafından Kanuni Sultan Süleyman için 1543’de gönderilen orkestra ile başladığı kabul edilir. Daha sonra 1562’de Esma Sultan’ın cariyeleri Atmeydanı′nda bale yaptılar. İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth, III. Murad’ın (ö. 1595) eşine bir org hediye etti. 1576′da İstanbul′a gelen Alman papaz Salomon Schweigger (ö. 1622) mehterin çaldığı bir parçayı ilk defa batı notasıyla yazdı (Dipnot: Aksoy, s. 29, 286. Aksoy′un eserinde XV-XIX. yy Avrupalı seyyahların yazdıkları eserlerde bulunan batı notasıyla yazılmış Türk besteleri vardır). III. Selim (ö. 1807) döneminde Topkapı Sarayı′nda ilk opera sahneye kondu (Dipnot: Sevengil, s. 15; Altar, Opera Tarihi). Melling hatıralarında iki elçi kızının III. Selim’in huzurunda dans ettiklerini anlatır (Dipnot: Melling, Voyage pittoresque de Constantinople). Büyük bestekarlardan Mozart, Beethoven ve J. Bishop Türk Marşları bestelediler. Fransa sefiri M. de Ferriol bir mevlevi ayinini çokseslendirmiştir.
II. Mahmud (1808-1839) zamanında 1826’da mehter takımının kaldırılarak askerî bandonun kurulması ilk resmi olarak batı musikisinin girişidir. 1828’de İtalyan besteci Giuseppe Donizetti II. Mahmud tarafından saray bando takımının başına getirildi (Dipnot: Donizetti Paşa icin A. Bacolla küçük bir inceleme yapmıştır: La Musique en Turquie et Quelques traits biographiques sur G. Donizetti Pasha, İstanbul 1911. Bu eserin Türkçesi: Aksoy, s. 208-216). 1831’de kurulan Muzıka-i Hümayun’la batı musikisi eğitimi resmen verilmeye başlandı. Bu konservatuarın kuruluşu Madrit, Brüksel, Münih, Londra, Moskova ve Şikago konservatuarlarından öncedir. Donizetti burada 28 yıl çalıştı. …ğrencilerinden biri Türk batı musikisi bestekarı Necip Paşa′dır (ö. 1883). 1847’de ünlü Avrupalı müzisyen Franz Liszt (Dipnot: hayatı için bk. Kerman, indeks; Gront-Palisca, s. 576-579, 602-606 and indeks) İstanbul′da bir konser verdi ve padişah Abdülmecid ve II. Abdülhamid için besteler yaptı. Abdülmecid için yaptığı bestesi, Donizetti′nin Mecidiye Marşı üzerine parafrazdır (Dipnot: Üngör, s. 89-115. Bu parafraz Vedat Kosal tarafından CD yapılmıştır: Kosal, "…nce Müzik Hayatı Batılılaştı", Gösteri, 1999, s. 63; F. Liszt′in II. Abdülhamid için yaptığı bir beste: İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Evrakı, no. 86/781.124; Liszt için bk. Kerman, indeks). 1848′de Belçikalı besteci ve kemancı Henri Vieuxtemps (ö. 1881) İstanbul′a geldi. Osmanlı Sultanlarından I. Abdülmecid (salt. 1839-1861), Abdülaziz (salt. 1861-1876), II. Abdülhamid (salt. 1876-1909), Vahdeddin (1918-1922) batı musikisi eğitimi aldılar. Avrupalı bestekarlardan Henri Vieuxtemps, Louis Ardati, Louis Deffes, Dr. Barrachin ve Josef Geiger Sultan I. Abdülmecid için, Milan F. Lucca ve O. Guatelli Sultan Abdülaziz için, Joseph Sulzer, T. Xanthopoulos, Johannes Heyer, Rudolf Schmans, P. Dussap, Georges C. Nicolaides, Hendi Sailfandier, Louis de Hirschfeld, D. Mozatti, Franz Litterschrid, Georges Alaimbi, Irene Comendinger, Charles D′Alpino, O. Guatelli, Franz Liszt, Alfred Kunkl, Angelo Mariani gibi daha bir çokları Sultan II. Abdülhamid için besteler yapmışlardır (Dipnot: Bunların besteleri İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Defterleri, nr. 86′da vardır). Türk asıllı olmayan bir çok değerli bestekar Türk marşları bestelediler.
Muzıka-yı Hümayun’da 1849-52 yıllarında orkestra şefi Angelo Mariani idi (Dipnot: Abdülmecid ve II. Abdülhamid için yaptığı besteleri İÜ Ktp., Yıldız Sarayı Defterleri, nr. 86). Bir ara Necip Paşa′nın getirildiği Muzıka-yı Hümayun′un başına daha sonra 1855’den itibaren Osmanlı sarayında bulunan İtalyan besteci Callisto Guatelli 1899’da ölümüne kadar II. Abdülhamid tarafından görevlendirildi. Guatelli′nin yetiştirdiği Türk bestekarlardan bazıları: Mehmed Zati, Mehmed Emin, Mehmed Ali, Mustafa Safvet, Pazı Osman, Faik Bey, Kazım Bey ve Zeki Bey′dir. 1880′den sonra Paris′te müzik eğitimi gören İspanyol besteci D′Arenda (Aranda Paşa) Muzıka-yı Hümayun′da Guatelli′ye yardım etti ve ondan sonra da yerine tayin edildi. Zamanla batı musikisi eğitimini destekleyen kitaplara ihtiyaç duyuldu. İlk Defa Haşim Bey’in kitabında batı musikisi terimlerine karşılıkların verildiği bilinir (Dipnot: Haşim Bey, Haşim Beğ Mecmuası, İstanbul 1864). Ancak onun yazdığı eserin batı musikisi nazariyatı ile bir ilgisi yoktur. Başında Türk musikisi nazariyatı bilgileri ile birlikte iyi bir Türk Musikisi güfteler eseridir.
Bilinen ilk Türkçe batı musikisi eseri Hüseyin Remzi’nin eseridir (Hüseyin Remzi, Usul-i Nota, 1875). Muzıka-yı Hümayun kolağalarından olup güzel ve temiz ahlakından dolayı ′evliya′ diye lakabıyla tanınan Hüseyin Remzi’nin bu batı musikisi nazari bilgiler eseri eğitim amacına yönelikti. Üstelik bu eser o zamana kadar yapılan batı musikisi eğitimi sırasında Türkçe’ye İtalyanca’dan giren musiki terimleri yerine Fransızca’nın tercih edilmesini tavsiye etmektedir. Aşağıda Osmanlılar zamanında XIX. yüzyılda yazılmış batı musikisi teorisini anlatan eserler listelenecek ve içindekiler tanıtılacaktır.
1- Hüseyin Remzi, Usul-i Nota (1875)
2- Mehmed Emin, Nota Muallimi (1886)
3- Mustafa Safvet, Solfej yahut Nazariyat-ı Musiki (1890)
4- Kazım Bey, Muallim, Musiki: Şark ve Garb Musikisinin Diyez ve Bemolleri Hakkında (1895)
5- Mehmet Zati, Kütüphane-i Musikiden Nazariyat-ı Musiki (1899)
6- Mehmed Cemil, Mükemmel Ta’lim-i Musika (?)
------------------
Kaynak:
Bu makale, Türk Kültür Vakfı’na ait internet sayfasından alınmıştır.
Türk Müziği Sitesi, Türk Kültür Vakfı tarafından hazırlanmıştır.
Telif Hakkı ve Gizlilik
Yorum eklemek için lütfen giriş yapın.